میراث آریا: چاقوی زنجان به عنوان یکی از اصیل‌ترین صنایع دستی این استان مطرح است و شهرت و آوازه این صنعت حتی در خارج از مرزها نیز پیچیده است، هنری که قدمت چندین هزار ساله داشته و همواره هنرمندان خوش ذوق را به اشتغال در این بخش جذب کرده است و آنان توانسته‌اند با سلیقه خود فلزی که کاربردی ندارد را به عنوان یکی از پرکاربردترین وسیله‌ها تبدیل کنند. زنجان پایتخت سلاح‌سازی در زمان هخامنشیان بوده است. صنعت چاقوسازی در زنجان به طور قطع ماحصل عواملی چون موقعیت جغرافیایی و نقش زنجان در جنگهای مختلف تاریخی (قبل از اسلام و بعد از اسلام)،موقعیت سوق‌الجیشی استان نسبت به استانهای همجوار، قرار گرفتن بر سر تمدنهای شرقی، غربی و نزدیکی به فلات مرکزی، فراهم بودن مواد اولیه و معادن غنی آهن و مس و غیره است.
در بررسی‌های به عمل آمده و با توجه به شواهد و مدارک به دست آمده به طور قطع اعلام تاریخ دقیق و مشخص پیرامون زمان شروع این صنعت در استان زنجان مقدور نیست. قدیمی‌ترین چاقوی به دست آمده از مجموعهٔ مرد نمکی در معدن نمک چهرآباد (روستای حمزه‌لو) متعلق به هیجده قرن پیش می‌باشد. این چاقو دارای دسته‌ای از شاخ بز است و طول آن ۱۱ سانتی‌متر که با استفاده از دو میخ پرچ به تیغه‌ای متصل گردیده که طول تیغه ۵/۸ سانتی‌متر اندازه‌گیری است و تیغه آن مقداری زنگ زده است.
غلاف آن از جنس چرم بوده و با بندی از جنس چرم به به لباس وی متصل بوده است، طول غلاف ۵/۱۵ سانتی‌متر می‌باشد، در عرض آن شکافی تعبیه شده که احتمالاً وسیله‌ای شبیه گوش‌پاک‌کن یا نوعی سنجاق در آن جاسازی شده است. چاقوی مزبور را می‌توان به عنوان اولین و قدیمی‌ترین سند موثق به دست آمده در خصوص صنعت چاقوسازی زنجان نام برد.
در دوره ایلخانی مراکزی چون تبریز، مراغه و سلطانیه جای شهرهائی چون هرات، مرو، نیشابور را گرفته و مرکز تجمع هنرمندان و صنعتگران شدند که تحت حمایت و تشویق حاکمان وقت دوباره به خلق آثار هنری مشغول گردیدند. به خصوص در دوره سلطنت سلطان محمد خدابنده، الجایتو، سلطانیه پایتخت او، یکی از بزرگترین مراکز فلزکاری آن زمان، می‌شود.
در دوره صفویه استادانی چون عبدالغفار سکاک (پیشوای دینی) نقش مهمی در رونق چاقوسازی زنجان داشته است.
این صنعت تا دوره قاجاریه، یعنی تا دوره ناصرالدین شاه به همین سبک ادامه داشته است و معروفترین آنها چاقوهای کرند و یا چاقوهای ساخت حسن (نام استاد زنجانی از استادان آن دوره) بوده است. از حدود قرن ۱۰ هجری قمری شهر زنجان یکی از مراکز مهم صنعتی بوده است که در آن کارگاههای مختلف اسلحه‌سازی دایر و چاقوسازی نیز یکی از صنایع جنبی آن، محسوب می‌شده است.
در ساخت چاقوی زنجان مواد مختلفی همچون سنگهای قیمتی، جواهرات، نخ، تکه‌هایی از پوسته‌های دریایی و شاخ و عاج استفاده می‌شود. بر اساس ظاهر و تعداد قطعات، می‌توان چاقوی زنجان را به دو گروه ساده و پیچیده تقسیم کرد. مشخصات مشترک چاقوهای زنجان عبارت است از: ظرافت، تناسب، هنرنمایی در فن آبکاری و قدرت برش آن. هر چاقو شامل قطعات تیغه، فنر (در چاقوی ضامن دار دو فنر وجود دارد به نام فنر بزرگ و فنر کوچک)، آستری (دو تکه است و همه قطعات چاقو روی آن سوار می‌شود)، روکش دسته، باربند (قسمتی برنجی که روی آستری است و لولای تیغه در آن قرار دارد).
چاقوی زنجان ۱۷ نوع دسته بندی دارد که انواع چاقوهای زنجان به شرح زیر است:
۱) انواع چاقوهای ضامن دار ۲)چاقوهای میوه خوری ۳)چاقوهای یک تیغه‌ای دو دسته‌ای (تیغه ثابت) ۴) چاقوهای باغبانی و پیوندزنی ۵) چاقوهای قصابی ۶) چاقوی سلاخی ۷) چاقوی ساق پا ۸) چاقوهای مرکب ۹ ) انواع ساتور۱۰) انواع قلمتراش۱۱) انواع کاردها ۱۲) انواع شمشیر۱۳) انواع قمه۱۴) انواع قداره۱۵) انواع خنجر۱۶) قندشکن ۱۷)انواع تبر.
چاقوسازی در میان صنایع دستی استان زنجان جایگاه بالایی را دارد و حدود هزار و ۵۰۰ نفر به‌طور مستقیم در این صنعت مشغول به‌کارند و ۷۰۰ کارگاه چاقوسازی در استان زنجان وجود دارد.
رونق این هنر می‌تواند علاوه بر حفظ این میراث چندین هزار ساله سبب احیای آن در نقطه نقطه استان شود و قشر عظیمی از جوانان بیکار را به این رشته و صنعت مشغول نماید.
انتهای پیام/
انتهای پیام/
